Việc Berlioz xuất hiện đã tạo nên một sự bổ sung rất quan trọng cho nhóm nhỏ của chúng tôi. Cả ông cũng được thuyết phục đến London để chỉ huy hai trong số các buổi hòa nhạc của Hiệp hội giao hưởng mới (New Philharmonic Society). Hiệp hội đã bổ nhiệm một tiến sĩ Wilde nào đó làm chỉ huy thường trực theo sự tiến cử của người mà tôi không bao giờ có thể khám phá ra. Tiến sĩ Wilde là một người Anh có khuôn mặt bầu bĩnh điển hình, rất tốt tính nhưng lại bất tài một cách lố lăng. Anh ta đã theo học vài lớp chỉ huy đặc biệt của Lindpaintner, nhạc trưởng Stuttgart. Thầy anh ta đã huấn luyện anh ta đến mức độ ít ra là cố vẫy kịp dàn nhạc còn dàn nhạc hoàn toàn tự chơi theo cách của mình. Tôi đã nghe một bản giao hưởng Beethoven được trình diễn theo phong cách này và ngạc nhiên khi thấy khán giả vỗ tay rộ lên y như đã vỗ tay hoan hô một trong những màn trình diễn chính xác một cách nghiêm ngặt và thực sự rực lửa của tôi. Tuy nhiên như tôi đã nói, để tạo sự khác biệt cho những buổi hòa nhạc này họ đã mời Berlioz đến chỉ huy một số buổi biểu diễn. Do đó, tôi đã nghe ông chỉ huy một số tác phẩm cổ điển, chẳng hạn như một giao hưởng Mozart, và rất ngạc nhiên khi nhận thấy một nhạc trưởng, người rất mãnh liệt khi biểu diễn các sáng tác của chính mình, lại chìm vào lối mòn tầm thường nhất của những tay đánh nhịp thiếu thẩm mỹ. Một số sáng tác của ông, chẳng hạn như các đoạn nhạc hiệu quả hơn trong giao hưởng Romeo và Juliet, lại một lần nữa gây cho tôi ấn tượng đặc biệt, đó là sự thật; nhưng giờ đây tôi đã tỉnh táo hơn trước những nhược điểm kì cục làm sai lệch ngay cả những quan niệm tốt đẹp nhất của người nhạc sĩ phi thường này so với các dịp trước đó khi tôi chỉ có cảm giác bực bội chung chung tương xứng với mức độ ấn tượng
Tuy nhiên, tôi cảm thấy rất hào hứng vào hai hoặc ba dịp Sainton mời tôi dùng bữa cùng Berlioz. Lúc bấy giờ tôi mặt đối mặt với con người tài năng kỳ lạ này, con người bị dày vò và thậm chí bị cùn mòn ở một vài khía cạnh như ông lúc ấy. Khi chứng kiến ông, một người đáng bậc tiền bối của tôi, đến đây chỉ với hy vọng kiếm vài đồng guinea, tôi thấy được rằng mình hết sức may mắn và gần như cảm thấy vui sướng nữa là khác; vì tôi tới đây là vì muốn được giải trí chứ không phải vì thèm muốn vật chất. Toàn bộ con người ông biểu lộ sự mệt mỏi và tuyệt vọng, và tôi đột nhiên cảm thông sâu sắc với con người mà tài năng vượt xa các đối thủ của mình đến thế – vì điều này với tôi rõ như ban ngày. Berlioz có vẻ mủi lòng trước thái độ tự nhiên vui vẻ của tôi. Kiểu nói năng cộc lốc và gần như dè dặt thường lệ của ông đã tan biến rõ rệt trong những giờ thân thiện chúng tôi trải qua cùng nhau. Ông kể cho tôi nghe nhiều điều hài hước về Meyerbeer, và việc không thể thoát khỏi sự tâng bốc của ông ta, điều mà được quyết định bởi nỗi khát khao vô độ của ông ta đối với những bài báo ca tụng. Hôm trước buổi công diễn lần đầu vở Nhà tiên tri của ông ta có một bữa tối như thông lệ. Và khi Berlioz cáo lỗi vì không tham dự, Meyerbeer thoạt tiên nhẹ nhàng trách móc rồi thách ông bồi thường cho sự bất công lớn đó bằng cách viết “một bài báo thực sự hay” về vở opera của mình. Berlioz tuyên bố rằng đăng bất cứ điều gì bất lợi cho Meyerbeer trên báo chí Paris là chuyện bất khả thi.
Tôi thấy khó khăn hơn khi thảo luận với ông về những vấn đề có tính nghệ thuật sâu sắc hơn, vì khi ấy tôi luôn nghĩ ngược lại với một người Pháp thực thụ, người có ngôn ngữ thông thạo và lém lỉnh, người tự tin về bản thân đến mức không bao giờ nghi ngờ liệu mình có hiểu đúng bạn bè hay không. Lần nọ, trong một cơn hứng khởi thú vị (đột nhiên thành thạo tiếng Pháp mà chính tôi cũng vô cùng ngạc nhiên), tôi đã cố gắng bày tỏ với ông ý kiến của mình về “quan niệm nghệ thuật”. Tôi đã cố gắng mô tả tác động mạnh mẽ của những ấn tượng quan trọng về tính khí, cách chúng giam giữ chúng ta, như vốn thế, cho đến khi chúng ta thoát khỏi chúng bằng sự phát triển độc đáo của những tầm nhìn tâm linh sâu xa nhất của mình, vốn không do những ấn tượng này sinh ra mà chỉ được chúng đánh thức khỏi giấc ngủ sâu. Do đó, cấu trúc nghệ thuật hẳn không hiện ra với chúng ta như là kết quả của những ấn tượng quan trọng, mà ngược lại, là sự giải phóng khỏi chúng. Lúc đó, Berlioz mỉm cười với vẻ hiểu biết bề trên mà bảo: “Nous appelons cela: digérer” [“Chúng tôi gọi việc này là: nghiền ngẫm”]. Sự ngạc nhiên của tôi trước lời tổng kết nhanh chóng này về những truyền đạt nhọc nhằn của tôi càng được cách hành xử thiển cận của người bạn mới biện minh. Tôi đã mời ông tham dự buổi hòa nhạc cuối cùng của tôi, và cả một bữa tiệc chia tay nhỏ mà tôi tổ chức tại nhà dành cho vài người bạn sau đó. Ông nhanh chóng rời khỏi bàn tiệc khi nói rằng mình cảm thấy không khỏe, nhưng những người bạn ở lại không giấu giếm tôi việc họ tin rằng Berlioz đã chẳng còn tâm trạng nào trước lời chào tạm biệt quá nồng nhiệt mà khán giả dành cho tôi lúc chia tay.
Richard Wagner (trích tự truyện Đời tôi)
Nguyễn Tuấn Anh dịch từ bản tiếng Anh
